Kult maryjny został zatwierdziony przez Sobór w Efezie, w 431 roku. Wtedy to pierwszy raz, uroczyście przyznano, że Maryja jest Matką Boga, że wydała na świat Jezusa Chrystusa, który przez nią stał się człowiekiem. Co ciekawe dopiero Sobór w Nicei w 787 roku orzekł, że wizerunki Matki Boskiej mogą być czczone przez wiernych razem z Krzyżem, w domach, przy drogach i kościołach. To samo odnosiło się do wizerunków Świętych.
Obecnie stopniowo odchodzi się od terminu kult maryjny, bowiem Maryja stanowi centralną osobę tego kultu, co może stanowić pewne zagrożenie. Mówi się raczej o czci Maryi w kulcie chrześcijańskim.
Sobór Watykański II zrobił wiele, żeby powiązać kult Maryi z Jezusem i z Kościołem, podkreślał, że Maryja jest matką Boga i jako taka jest szczególnie związana z Kościołem. Sobór stwierdził, że Maryja stała się pierwowzorem Kościoła w porządku wiary, miłości i doskonałego zjednoczenia się z Jezusem. Kościół wypełniając swoją misję, musi połączyć w sobie – podobnie jak Maryja – matkę i dziewicę. Oznacza to, że ma być nieskazitelny, dochować wiary i rodzić do nowego, nieśmiertelnego życia.
Tę wizję Maryi porusza również papież Jan Paweł II w swojej encyklice Redemptoris mater z 1987 roku. Mówi także, że jest ona pierwszą która uwierzyła. Od początku szła ślepo za swoim synem wierząc w jego słowa i wielką moc. Jest także postrzegana jako troskliwa Matka, za co niewątpliwie cieszy się takim szacunkiem i czcią wśród wielu, różnych narodów.
Maryjność jest uważana za cechę polskiego katolicyzmu. W 1382 roku Władysław Opolczyk umieścił na Jasnej Górze obraz Bogarodzicy.
Kult stopniowo ewoluował od hodegetrii do eleusy, czyli od nieprzystępnej, poważnej Matki Boga do miłościwej Matki, patrzącej ze smutkiem, ale i miłością na wiernych. Kult maryjny osiągnął apogeum w Baroku. Maryja stała się autonomiczną wartością, prowadzącą własną politykę i chroniącą od gniewu. W Polsce w XVII wieku kult maryjny rozwijał się najszybciej w Europie. Również zwycięstwo nad Turkami jawiło się jako jej zasługa. Wtedy też wykształciło się pojęcie „Polak – katolik”. W 1656 roku Matka Boska stała się w sposób oficjalny Królową Polski, a od 1923 roku obchodzone jest w całej Polsce jej święto.
W Polsce sanktuaria maryjne najczęściej powstawały na kresach ponieważ w narodzie wykształcił się obraz krucjat, gdzie należy walczyć za wiarę i ją krzewić.
Maryja w Polsce jest postrzegana jako:
- Matka,
- Królowa,
- Pani – jest opiekunką określonego regionu geograficznego, nie tyle panuje i rządzi, ale też pomaga.
Z tego wynikają dwie cechy (atrybuty), ze względu na które jest czczona:
- królewskość (Maryja jako Królowa) – w ikonografii jest przedstawiana bardzo dostojnie, wpatrzona w dal, poważna, hieratyczna, jest Królową Świata, Nieba i Ziemi.
W Polsce po koronacji obrazu Matki Boskiej w Częstochowie, kult Matki Boskiej Częstochowskiej zespala się z kultem Matki Bożej Królowej Polski.
- macierzyństwo (Maryja jako Matka) – w ikonografii przedstawia się ją patrzącą na oglądającego obraz lub patrzącą na dzieciątko, jest przyjacielska i „ludzka”.
Maryja jest Matką nas wszystkich. Sobór Watykański II podkreślił tę Jej misję stwierdzając: \”To macierzyństwo Maryi w świetle łaski, trwa nieprzerwanie od momentu, gdy lojalnie przyjęła Zwiastowanie i bez wahania potwierdziła swoją misję pod krzyżem, aż do wieczystego zaspokojenia wszystkich wybrańców. Wzięta do nieba, nie zaprzestała swojej misji i dzięki swemu bezpośredniemu wstawiennictwu po dziś dzień przynosi nam wieczne zbawienie. Ta opiekuńcza Matka wciąż troszczy się o braci swego Syna, wędrujących po ziemi i osaczanych przez niebezpieczeństwa i trudy, dopóki nie odnajdą swego błogosławionego domu\” (Odell 1995: 7).
Kult maryjny spełnia ważne funkcje społeczne:
- szacunek do kobiety – wzmacnia pozycję kobiety w społeczeństwie
- podkreślenie rangi macierzyństwa – eksponuje bliskość pomiędzy ludźmi, sakralizuje życie małżeńskie
- patriotyzm – miejsca kultu są powiązane z miejscami historycznymi
- rozwój kultury ludowej
- rozwój kultury artystycznej.
Ku czci Matki Bożej powstało wiele pieśni, obrazów. Wiara jest dodatkowo potęgowana przez objawienia Maryi, które zdarzają się dość często, w różnych stronach świata. Posiadają one pewne cechy wspólne: Maryja jest podobna do ludzi którzy ją widzą, nosi podobne ubranie i mówi w ich własnym języku. Jeśli objawia się kilku osobom jednocześnie to zwykle postrzegają one ją inaczej, co innego słyszą i odmiennie doświadczają jej obecności. Maryja najczęściej prosi o modlitwę i przestrzega ludzi, żeby nie grzeszyli, bowiem to gniewa Boga i rani ją.
Bibliografia:
- Datko A., Kult maryjny – jego tradycja i znaczenie, „Przegląd Powszechny” 1982, nr 1-2.
- Jusiak R., Pielgrzymka jako element życia religijnego, „Chrześcijanin w świecie” 1980, nr 91-92.
- Majka J., Socjologiczne aspekty kultu maryjnego w Polsce, „Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne” 1970, t. 2.
- Odell, C. M., Ci, którzy Ją widzieli, Gdańsk 1995.
